Nauczyciel w świecie VUKA

Czy odnosicie czasem wrażenie, że jesteście zagubieni w świecie, w którym przyszło nam funkcjonować? Pracujemy więcej, szybciej, rozwiązujemy sprawy, które na pierwszy rzut oka wydają się nie do rozwiązania, nie zawsze wiemy, jaki kierunek działania powinniśmy obrać, a jeżeli już zdecydujemy się na to, w którą stronę pójdziemy, to nie jesteśmy do końca przekonani, że wybór jest w stu procentach dobry. 

Ilość danych, które musimy przetwarzać, ilość decyzji, które musimy podejmować ciągle rośnie. Dziś najważniejsza jest umiejętność dostosowania się do ciągle zmieniających się warunków. Co odgrywa przy tym znaczącą rolę? Nasza "zwinność", elastyczność, znajomość nas samych, rozpoznanie własnych potrzeb oraz uświadomienie sobie własnych możliwości ale i ... ograniczeń.

W świecie biznesu od dłuższego czasu funkcjonuje pojęcie VUCA. VUCA to skrót wymyślony przez amerykańską armię na określenie sytuacji, jaka powstała po zakończeniu Zimnej Wojny. VOLATILITY (zmienność, ulotność), UNCERTAINTY (niepewność), COMPLEXITY (złożoność), AMBIGUITY (niejednoznaczność). Każda z tych cech stanowi wyzwanie. Także dla nas nauczycieli. Czy się mylę? W naszej codziennej pracy często spotykamy przecież sytuacje, ze coś dokładnie zaplanujemy, w szczegółach ...., i po jakimś czasie, kiedy przechodzimy do fazy realizacji, okazuje się nagle, że plany musimy zmienić, bo w międzyczasie zadziało się coś, co uniemożliwia ich realizację w takim zarysie, w jakim to sobie zaplanowaliśmy. Myślę, że takie sytuacje zna każdy z nas. Dlatego witam Was serdecznie w świecie VUKA. 

Volatility (zmienność, ulotność)

Charakterystyka: Wyzwanie stanowią szybkie zmiany przebiegające w sposób chaotyczny, uniemożliwiający określenie jakichkolwiek trendów lub znalezienie wzorców postępowania.

Skutki: W efekcie szybkości zachodzących zmian długoterminowe szczegółowe plany ulegają szybko dezaktualizacji. 

Uncertainty (niepewność)

Charakterystyka: Wyzwanie wiąże się faktem, że na podstawie doświadczeń z przeszłości trudno jest wnioskować o przyszłości. Pojawiają się wciąż nowe wyjątki od reguł, a nawet wyjątki od wyjątków, a same reguły tracą swoją aktualność.

Skutki: W warunkach niepewności następuje niski poziom świadomości i zrozumienia występujących zdarzeń i problemów. W efekcie trudno jest przewidzieć jaki będzie skutek podejmowanych działań, co może prowadzić do wydłużenia procesu planowania (aby zmniejszyć niepewność). 

Complexity (złożoność)

Charakterystyka: Wyzwanie stanowią nakładające się na siebie różne obszary działalności oraz wpływ czynników zewnętrznych, co powoduje trudności w identyfikacji łańcucha przyczynowo-skutkowego podejmowanych działań i pojawiających się problemów.

Skutki: posiadamy w części informacje lub można przewidzieć niektóre zdarzenia, ale liczba i natura analizowanych danych wpływają na proces podejmowania decyzji.

Ambiguity (niejednoznaczność)

Charakterystyka: Wyzwanie stanowią niejasność sytuacji, szansa na błędne odczytanie sygnałów płynących z otoczenia, mnogość znaczeń oraz brak wcześniejszych doświadczeń w danym obszarze. 

Skutki: wychodzimy poza swoją strefę komfortu i podejmujemy działania o zwiększonym ryzyku albo w obawie przed ryzykiem wstrzymują się od podejmowania decyzji.

Jak temu zaradzić, aby nie zagubić się w świecie VUKA? 

Bob Johansen, z Institute for the Future, zaproponował, aby w odpowiedzi na sytuację VUCA wytrenować następujący zestaw umiejętności: Vision (Wizja), Understanding (Zrozumienie), Clarity (Jasność), oraz Agility (Zwinność), który nazwał „VUCA Prime”. 

Volatility -zmienność = Vision (wizja) - zamiast planowania dbamy o wizję całego przedsięwzięcia. Wizja pozwala nam wyznaczać kierunek w warunkach zmienności, jest niejako jak latarnia morska. 

Uncertainty (niepewność) = Understanding (zrozumienie) - zdolność pozyskiwania informacji zwrotnej jako reakcja na niepewność. Wymagane są tu kompetencje w zakresie komunikacji i stworzenia warunków dla komunikacji otwartej. 

Complexity (złożoność) = Clarity (jasność) - rzetelnie opisane zadania i procesy, aby zbudować poczucie zmierzania w odpowiednim kierunku.

Ambiguity (niejednoznaczność) = Agility (zwinność)- umiejętność rozpoznania sytuacji, postawienie hipotezy, przeprowadzenie odpowiedniego testu, aby sprawdzić, czy podjęte działania przynoszą odpowiednie rezultaty. 

Świat VUKa stawia przed nami wielkie wymagania. Lee Crockett w “Literacy is not enough. 21th Century Fluencies for the Digital Age” tak scharakteryzował pracownika przyszłości. Cechy te mogą odnosić się także do nauczyciela:

• Biegłość w rozwiązywaniu problemów: umiejętność twórczego myślenia przy rozwiązywaniu trudnych sytuacji (prześledzenie całego procesu, wyciąganie wniosków w celu udoskonalenia tego procesu w przyszłości).
• Biegłość informacyjna: intuicyjne interpretowanie informacji we wszystkich formach, po to, aby zauważyć jej sens i znaczenie.
• Biegłość w korzystaniu z mediów: dotarcie do najważniejszych informacji i jednoczesne tworzenie komunikatów oraz wybór najlepszego medium do ich przekazywania.
• Biegłość we współpracy z innymi: umiejętność współpracy przy rozwiązywaniu trudności, wytyczaniu celów i wprowadzaniu zmian. 

Czego więc wymaga od nas rzeczywistość? Rozwijania w sobie umiejętności do elastycznego oraz odważnego dostosowania się do wydarzeń, które są dla nas nieoczekiwane i zaskakujące. Powinniśmy być nastawieni na rozwój, samodoskonalenie, powinniśmy pobudzać swoją kreatywność. To, jak postrzegamy własne możliwości ma kluczowe znaczenie. Wielu uważa, że posiadana inteligencja i zdolności to "zamknięta karta", że są to cechy stałe i nie powinno się ich zmieniać. Takie myślenie to WIELKI BŁĄD - zwłaszcza w naszym zawodzie. Ludzki mózg jest przecież elastyczny, gotowy na przyswajanie nowych treści. Ba! Mózg od nas żąda GIMNASTYKI! Dlatego tak ważna jest nauka, uczenie się i rozwijanie naszych zdolności przez całe życie. Wiek nie odgrywa tu większego znaczenia. Im intensywniej gimnastykujemy mózg, tym dłużej zachowujemy zdolność koncentracji i efektywnego przyswajania nowych, często dotychczas dla nas nieznanych i jeszcze nieodkrytych obszarów. I to jest właśnie FASCYNUJĄCE ! 

Carol Dweck (pisałam o niej wcześniej) - profesor Uniwersytetu Stanford (fascynująca postać) wyszczególniła dwa sposoby myślenia: myślenie nastawione na rozwój oraz myślenie nastawione na trwałość. Ci, co nastawiają się na trwałość w swoim myśleniu postrzegają inteligencję jako cechę swojej osobowości. Prowadzi to do "zastygnięcia", "stagnacji" i w ostateczności do szybszego poddawania się. Dla tych, którzy nastawieni są na rozwój, możliwość uczenia się ciągle nowych rzeczy jest motywująca. Takie osoby chętniej podejmują się nowych wyzwań a w przypadku niepowodzeń nie poddają się - wręcz przeciwnie: każde niepowodzenie to motor do działania, kreatywnego poszukiwania rozwiązań. To z kolei jest sposób na radzenie sobie ze zmianami, które są przecież nieuniknione. 

A Wy drodzy nauczyciele? Jaką ścieżką zmierzacie? Czy też uważacie (jak ja), ze VUKA to lustrzane odbicie naszej rzeczywistości? Jesteśmy przecież ZMIENNI, NIEPEWNI, ZŁOŻENI i NIEJEDNOZNACZNI... 

Wsłuchajmy się w to, co podpowiada nam intuicja, podążajmy za naszymi pasjami, działajmy rozsądnie, ale bądźmy świadomi, że to, co nas otacza, wymaga od nas ciągłych zmian, elastyczności, dogłębnej analizy nas samych i kroków, jakie podejmujemy. 

Powodzenia w świecie VUKA!